De macht van de situatie

Fysiologisch onderzoek in de sociale psychologie

Nog voordat we ons bewust zijn van wat we denken, is er al een reactie in ons brein. Op de Universiteit Leiden plakken ze onder andere elektroden op je hoofd om die voorbewuste reacties te onderzoeken. Naomi Ellemers gebruikt dit soort methoden om te onderzoeken hoe omgevingsfactoren van invloed zijn op je gedrag.

Naomi Ellemers verricht hier onderzoek naar voorbewuste en onzichtbare reacties: deze kunnen ons veel vertellen over de invloed van morele groepswaarden, op wat we denken en wat we doen. In het onderzoek meet men de hartslag, de bloeddruk en het stress hormoon cortisol.

Ook worden er EEG-metingen gedaan die de elektrische activiteit in de hersenen registreren naar aanleiding van de informatie die ze ontvangen. Door deze fysiologische tests kunnen worden voorbewuste reacties waargenomen worden bij het aanbieden van informatie met een morele lading. Zo kan wordt in kaart gebracht worden wat voor situaties mensen als stressvol ervaren. Of hoe mensen reageren op het zien van een gestigmatiseerde groep – bijvoorbeeld vrouwen met hoofddoekjes. Door gebruik te maken van fysiologische tests waarmee voorbewuste reacties gemeten worden, –, zonder dat deze reacties zichtbaar zijn, of zelfs nog voor mensen zich zelf van hun reactie bewust zijn.

Bij dit soort onderzoek kunnen mensen hun reactie dus niet corrigeren naar een sociaal wenselijke reactie, zoals bijvoorbeeld bij het invullen van een vragenlijst of tijdens een interview. Sociale identiteit Uit onderzoek blijkt dat de groep waartoe iemand behoort in hoge mate iemands gedrag beïnvloedt. In de psychologie wordt daarom een onderscheid gemaakt tussen individuele identiteit en sociale identiteit. Omdat mensen tot verschillende groepen behoren, hebben ze meerdere sociale identiteiten. Het hangt van de situatie af welke identiteit van belang is, maar er kunnen ook meerdere identiteiten op één moment van belang zijn. Het algemene idee in de sociale psychologie was lange tijd dat mensen vooral bij groepen willen horen die succes hebben, of die hen concreet wat opleveren. Naomi Ellemers promoveerde op onderzoek waaruit bleek dat mensen niet objectieve, materiële opbrengsten die je uit de groep kunt halen (zoals succes of geld) het belangrijkst vinden, maar juist de morele waarden van de groep.

Merianprijs

In het voorjaar 2009 stelde de KNAW, met steun van het SNS REAAL Fonds, de Merianprijs in om de zichtbaarheid van vrouwelijke wetenschappers te bevorderen en de deelname van vrouwen in de Nederlandse wetenschap te stimuleren. De Akademie kent de prijs elke twee jaar toe aan een vrouwelijke wetenschapper in Nederland, die excellent onderzoek verricht binnen de alfa/gammawetenschappen (2009) dan wel de bètawetenschappen (2011). De eerste Merianprijs werd op 26 januari 2010 uitgereikt aan Naomi Ellemers.